Biuro Prawne Komendy Głównej Policji

ul. Puławska 148/150, 02-514 Warszawa

tel.: +48 (22) 646-58-24, 601-47-49

BRONISŁAW KACHNIKIEWICZ

 

Status policjanta zawieszonego w czynnościach służbowych

Niektóre regulacje zawarte w pragmatycznej ustawie policyjnej rodzą w praktyce pewne trudności interpretacyjne. Dostrzegł to również miesięcznik "POLICJA", poświęcając tytułowej instytucji artykuł E. Sitek "Jak długo można" (nr 7 z 2006 r.). Artykuł kończy się życzeniem "...aby przełożeni stosujący ten środek nie kierowali się asekuranctwem czy prywatnymi ambicjami, ale prawdziwym interesem służby".

W niniejszym opracowaniu podejmuję próbę przedstawienia regulacji prawnej, dotyczącej zawieszania policjanta w czynnościach służbowych.

Artykuł 39 ustawy o Policji zawiera formalnoprawne przesłanki stosowania zawieszenia i określa, iż zawieszenie w czynnościach służbowych policjanta następuje:

1. obligatoryjnie - w razie wszczęcia przeciwko policjantowi postępowania karnego w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego - na czas nie dłuższy niż 3 miesiące:
2. fakultatywnie - w razie wszczęcia przeciwko policjantowi postępowania karnego w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, nieumyślne, ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowania dyscyplinarnego, jeżeli jest to celowe ze względu na dobro postępowania lub dobro służby - na czas nie dłuższy niż 3 miesiące.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres zawieszenia w czynnościach służbowych na czas powyżej trzech miesięcy można przedłużyć do czasu ukończenia postępowania karnego.

Powyższe terminy mają charakter materialnoprawny, a nie procesowy, gdyż dotyczą istotnego ograniczenia uprawnień policjanta. Zgodnie z art. 276 k.p.k. prokurator lub sąd mogą zastosować tytułem środka zapobiegawczego zawieszenie podejrzanego (oskarżonego) w czynnościach służbowych. W myśl procedury karnej środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo (art. 249 k.p.k.).

Tak więc zawieszenie w czynnościach służbowych policjantów stanowi swego rodzaju środek zapobiegawczy analogiczny do określonego w art. 276 k.p.k. i jest instrumentem służącym zapewnieniu prawidłowego toku postępowania karnego lub dyscyplinarnego, który w żaden sposób nie narusza zasady domniemania niewinności policjanta. Również należy podkreślić, iż środek ten nie jest karą i nie może stwarzać podejrzanemu czy obwinionemu policjantowi dodatkowych dolegliwości poza tymi, które wynikają z przepisów o zastosowaniu tego środka (K. Swieczkowski, Zawieszenie w czynnościach służbowych prokuratora i sędziego, "Prokurator" nr 1/2006, s. 8).

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 lipca 2002 r. w sprawie trybu zawieszania policjanta w czynnościach służbowych przez przełożonych (Dz. U. nr 120, póz. 1029) zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych następuje w formie rozkazu personalnego, do którego mają zastosowanie przepisy procedury administracyjnej, a w szczególności przepis art. 110 k.p.a., który stanowi, iż organ administracji państwowej jest związany wydaną decyzją od chwili jej doręczenia lub ogłoszenia. Oznacza to, że nie można wyznaczać terminu zawieszenia w czynnościach służbowych wstecz - przed terminem doręczenia decyzji policjantowi. Rozkazowi temu z pewnością będzie nadany rygor natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 108 k.p.a.
Oczywiście, w omawianych sprawach policjantowi przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

Zawieszenie w czynnościach na podstawie art. 39 ust. l i ust. 2 ustawy o Policji może nastąpić na okres do trzech miesięcy, co oznacza, iż może ono być przedłużone do tego okresu, jeśli uprzednio policjant został zawieszony na krócej, np. na miesiąc. Przedłużenie czasu zawieszenia na podstawie art. 39 ust. 3 może nastąpić w szczególnie uzasadnionych przypadkach do momentu ukończenia postępowania karnego - dotyczy to okresu pomiędzy czwartym miesiącem a prawomocnym zakończeniem postępowania karnego. Powyższy przepis nie wyjaśnia, co należy rozumieć pod pojęciem "szczególnie uzasadnione przypadki". Wydaje się, iż chodzi głównie o czyn, który zarzuca się podejrzanemu (obwinionemu) policjantowi, okoliczności jego popełnienia, o to, w jakim stopniu zebrane dowody uprawdopodobniają popełnienie zarzucanego czynu, stopień społecznej szkodliwości czynu, charakter przewinienia, interes służby, dobro postępowania.

Sądzę, iż obecnie w praktyce okres przedłużenia zawieszenia na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o Policji nie powinien przekraczać 12 miesięcy, tzn. zawieszenie nie powinno być przedłużane od razu na czas do ukończenia postępowania karnego, po nowelizacji ustawy o Policji bowiem został dodany przepis art. 41 ust. 2 pkt 9, o czym będzie mowa dalej.
Należy również pamiętać, iż decyzję (rozkaz) o zawieszeniu w czynnościach służbowych uchyla się przed ukończeniem postępowania karnego w przypadku:

• ustania przesłanek uzasadniających zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych,
• zastosowania wobec policjanta środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych na podstawie art. 276 k.p.k.

Jeśli to prokurator pierwszy zastosował wobec policjanta środek określony w art. 276 k.p.k., wówczas zbędne jest wydawanie przez przełożonego tego policjanta służbowego rozkazu o jego zawieszeniu w czynnościach. Skutki prawne dotyczące służby w Policji są w takim przypadku tożsame ze skutkami, jakie w konsekwencji powoduje wydanie rozkazu o zawieszeniu w czynnościach.
Wygaśnięcie decyzji - z mocy prawa - o zawieszeniu w czynnościach służbowych następuje w przypadku:

• upływu czasu zawieszenia, o którym mowa w art. 39 ust. l i 2 ustawy o Policji, jeżeli zawieszenia nie przedłużono,
• prawomocnego zakończenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego,
• zwolnienia policjanta ze służby,
• śmierci policjanta.

Zawieszenie policjanta w czynnościach powoduje wiele niedogodności, które szczegółowo określaj ą przepisy:

• zawiesza się od najbliższego terminu płatności 50% ostatnio należnego uposażenia, tj. uposażenia zasadniczego i dodatków za stopień, funkcyjny, służbowy, stołeczny, za opiekę nad służbowym koniem lub psem, instruktorski, lotniczy, kontrolerski, specjalny, terenowy; nie otrzymuje on również obligatoryjnych podwyżek w okresie tego zawieszenia - art. 124 w związku z art. 110 ustawy o Policji; po zakończeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne podwyżki wprowadzone w okresie zawieszenia, jeżeli
• nie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby;
• nie przydziela się broni, a przydzieloną niezwłocznie odbiera i uniemożliwia dostęp do niej - § 22 ust. l pkt 4 zarządzenia nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i użytkowania broni palnej przez policjantów (Dz. Urz. KGP nr 4, póz. 38 ze zm.);
• podlega zwrotowi legitymacja służbowa - § 5 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie legitymacji służbowych policjantów (Dz. U. nr 241, póz. 2091 ze zm.);
• nie wlicza się do okresu służby w celu obliczania nagrody rocznej okresów zawieszenia w czynnościach - art. 110 ust. 2 ustawy o Policji oraz § 3 ust. l pkt 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie przyznawania policjantom nagród i zapomóg, a także sposobu tworzenia funduszu nagród i zapomóg dla policjantów (Dz. U. nr 251, póz. 1859). Zasady tej nie stosuje się, jeżeli postępowanie karne w sprawie o przestępstwo, przestępstwo skarbowe lub dyscyplinarne, w sprawie o czyn pozostający w związku z aresztowaniem lub zawieszeniem w czynnościach służbowych prawomocnym orzeczeniem zostało umorzone bądź policjant został uniewinniony na podstawie prawomocnego wyroku lub orzeczenia o uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym. Nie dotyczy to warunkowego umorzenia postępowania karnego lub w sprawie o przestępstwo skarbowe, a także umorzenia tego postępowania z powodu przedawnienia lub amnestii;
• nie wlicza się do stażu służby wymaganego do zajmowania stanowisk służbowych okresu zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli policjant został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub w prawomocnie zakończonym postępowaniu dyscyplinarnym został ukarany karą dyscyplinarną inną niż wydalenie albo odstąpiono od jego ukarania - § 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 czerwca 2007 r. w sprawie wymagań w zakresie wykształcenia, kwalifikacji zawodowych i stażu służby, jakim powinni odpowiadać policjanci na stanowiskach komendantów Policji i innych stanowiskach służbowych oraz warunków ich mianowania na wyższe stanowiska służbowe (Dz. U. nr 123, póz. 857);
• nie przysługuje dodatek zagraniczny, chyba że w wyniku postępowania karnego lub dyscyplinarnego będącego przyczyną zawieszenia policjant został uniewinniony bądź postępowanie to zostało umorzone, z wyjątkiem warunkowego umorzenia, z powodu przedawnienia lub amnestii - § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie należności pieniężnych otrzymywanych przez policjantów delegowanych do pełnienia służby poza granicami państwa w kontyngencie policyjnym (Dz. U. nr 192, póz. 1607 ze zm.);
• termin opiniowania policjanta może ulec przesunięciu o okres zawieszenia w czynnościach służbowych - § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 czerwca 2002 r. w sprawie opiniowania służbowego funkcjonariuszy Policji oraz wzoru formularza opinii służbowej (Dz. U. nr 98, póz. 890 ze zm.);
• nie udziela się urlopu wypoczynkowego w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych - § 6 ust. l pkt 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. nr 81, póz. 740 ze zm.);
• wstrzymuje się na okres zawieszenia wydawanie nowych przedmiotów umundurowania, które należałyby się im w związku z upływem okresu używalności przedmiotów dotychczas użytkowanych - § 60 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. z 2002 r. nr 3, póz. 29 ze zm.);
• zawiesza się wypłatę równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie, a nie przyznaje się go policjantowi zawieszonemu w czynnościach służbowych na okres dłuższy niż 6 miesięcy, jeżeli w trakcie jego trwania następuje zwolnienie policjanta ze służby - za okres tego zawieszenia - § 7 i § 8 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i warunków przyznawania policjantom równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie (Dz. U. nr 125, póz. 1166);
• następuje odebranie policjantowi upoważnienia do kierowania zapytań do KCIK oraz powstaje obowiązek ponownej autoryzacji karty EKD - § 4 ust. 5 pkt. 2 i § 6 ust. 5 pkt 4 decyzji nr 429 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 lipca 2006 r. w sprawie przekazywania i zasad korzystania przez policjantów oraz pracowników Policji z zasobów informacyjnych Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych (Dz. Urz. KGP nr 12, póz. 78);
• policjantom nie wydaje się wyposażenia, które przysługiwałoby w związku z upływem okresu używalności wyposażenia uprzednio wydanego - § 12 załącznika nr l do zarządzenia nr 13 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 sierpnia 2002 r. w sprawie określenia norm wyposażenia jednostek, komórek organizacyjnych Policji i policjantów oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i użytkowania (Dz. Urz. KGP nr 11, póz. 70 ze zm.).

Zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych - co jest oczywiste - nie powoduje ustania stosunku służbowego; jednocześnie przepisy dotyczące stosunku służbowego policjanta nie regulują wszystkich jego praw i obowiązków w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych. Dlatego też, biorąc pod uwagę istotę, cel tej instytucji - uważani, iż w okresie zawieszenia policjant:

• ma prawo do należności pieniężnych związanych z prawem do lokalu mieszkalnego lub jego brakiem;
• pomimo zawieszenia części uposażenia podstawą obliczania i wypłaty nagrody jubileuszowej jest pełne uposażenie - § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 czerwca 2002 r. w sprawie okresów wliczanych do okresu służby, od którego zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej oraz trybu jej obliczania i wypłacania policjantom (Dz. U. nr 100, póz. 913 ze zm.);
• posiada prawo do zasiłku na zagospodarowanie;
• posiada prawo do zasiłku pogrzebowego;
• nie może podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą bez pisemnej zgody przełożonego;
• nie może być członkiem partii politycznej;
• jest obowiązany powiadomić swojego bezpośredniego przełożonego o planowanym wyjeździe zagranicznym poza obszar Unii Europejskiej, na więcej niż 3 dni;
• jest obowiązany poinformować przełożonego o zatrudnieniu członków swojej rodziny w rozumieniu przepisu art. 62a ustawy o Policji.

Ubiegłoroczna nowelizacja ustawy o Policji wprowadziła dodatkową podstawę zwolnienia ze służby w Policji w przepisie art. 41 ust. 2 pkt 9, który stwierdza, iż policjanta można zwolnić ze służby w przypadku upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli nie ustały przyczyny, będące podstawą zawieszenia. Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 158, póz. 1122) policjantowi pozostającemu w dniu wejścia w życie ustawy w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych, okres tego zawieszenia w zakresie skutków prawnych, o których mowa w cytowanym art. 41 ust. 2 pkt 9 - liczy się od dnia wejścia w życie tej ustawy, czyli od 20 września 2006 r. Oznacza to, iż najwcześniej zwolnienie ze służby w takim przypadku mogło nastąpić dopiero 21 września 2007 r.

 
Wprowadzenie powyższego przepisu miało na celu przeciwdziałanie przypadkom pozostawania policjantów przez kilka lat w stanie zawieszenia w czynnościach służbowych (nawet osiem lat). W przypadku uniewinnienia policjanta będzie miał zastosowanie art. 42 ustawy o Policji, pozwalający na odwrócenie skutków wcześniejszego zwolnienia ze służby. Artykuł 42 ust. 7 ustawy o Policji stwierdza, iż przepisy o przywróceniu do służby stosuje się odpowiednio do policjanta zwolnionego ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 9, jeżeli postępowanie karne zostało zakończone prawomocnym wyrokiem uniewinniającym albo orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu niepopełnienia przestępstwa albo przestępstwa skarbowego lub braku ustawowych znamion czynu zabronionego.
W związku ze zwolnieniem ze służby policjanta (np. na własną prośbę z powodu upływu 12 miesięcy zawieszenia, czy też z powodu trwałej niezdolności do służby) zawieszonego w czynnościach służbowych - powstają wątpliwości związane z wypłatą należności pieniężnych. Z całą pewnością w takim przypadku podstawą naliczenia odprawy, ekwiwalentu za urlop, podstawy wymiaru emerytury czy renty policyjnej - jest pełne uposażenie, a nie jego 50%. Artykuł 114 i następne ustawy o Policji i art. 5 policyjnej ustawy emerytalnej nie zawierają w tym zakresie żadnych obostrzeń. Należy jedynie pamiętać, iż będzie to uposażenie bez uwzględnienia obligatoryjnych podwyżek, które nastąpiły w okresie tego zawieszenia (art. 124 ust. 2 ustawy o Policji).

Nie podzielam opinii zawartej w "Biuletynie Prawnym" Komendy Głównej Policji nr 25 z 2005 r. (s. 7-8), stwierdzającej, iż policjantowi w omawianym przypadku nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop, gdyż nie nabywa on prawa do udzielenia urlopu wypoczynkowego w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych - co ma wynikać z § 6 ust. l pkt 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. nr 81, póz. 740 ze zm.). Przepis ten stwierdza jedynie, iż nie udziela się urlopu wypoczynkowego w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych. Wyrażenie "nie udziela się" wcale nie oznacza, że policjant w okresie zawieszenia nie nabywa uprawnień do urlopu wypoczynkowego. Wyrażenie "nie udziela się" oznacza, że policjant nie może jedynie wykorzystać urlopu w naturze. Kiedy zawieszenie trwa kilka lat, urlopów za poszczególne lata może uskładać się kilka. Ponieważ wraz ze zwolnieniem ze służby wygasa z mocy prawa decyzja o zwieszeniu w czynnościach służbowych, to zgodnie z art. 114 ust. l pkt 2 i ust. 3 ustawy o Policji powoduje to obowiązek wypłaty ekwiwalentu za urlop.

Racjonalne stosowanie w praktyce zawieszenia w czynnościach, a w zwłaszcza jego przedłużanie, powinno, z jednej strony, uwzględniać sytuację policjanta, a z drugiej - dobro służby, co wcale nie jest łatwe do pogodzenia.

Lipiec 2007 r.